شاید زمانی که به آلودگی نیروگاه‌ها فکر می‌کنیم، قبل از هر چیز دودکش‌های بلندی که دودهای آن‌ها آسمان را تیره‌وتار کرده برایمان مجسم می‌شود. تاثیرات محیط‌زیستی منفی نیروگاه‌ها به آلودگی هوا محدود نمی‌شود؛ تولید مقادیر عظیم انرژی الزاماً، افت‌هایی در منابع آن، تخلیه‌ی خاکستر و دیگر آلاینده‌ها در هوا، ایجاد اختلال در روان آب رودخانه‌ها و بسیاری از عوارض و پدیده‌های دیگر همراه است که همگی در تغییر زیست‌کره موثر هستند.
نشر آلاینده‌های گازی از دودکش نیروگاه‌های حرارتی با سوخت فسیلی، یکی از عوامل مهم انتشار آلودگی در این نیروگاه‌هاست. ترکیبات حاصل از احتراق سوخت‌های فسیلی عبارت‌اند از اکسیدهای کربن، خاکستر فرار، اکسیدهای گوگرد، اکسیدهای ازت و گازهای ناشی از سوخت ناقص که تمام این ترکیبات سمی، خطرناک و گاه سرطان‌زا هستند. استفاده‌ی کامل نیروگاه‌ها از سوخت گاز بسیار مهم است؛ اما شواهد نشان می‌دهد در شرایط کنونی کشور و ناترازی انرژی، استفاده‌ی کامل از این سوخت امکا‌ن‌پذیر نیست و برخی نیروگاه‌ها به ناچار از سوخت مازوت استفاده می‌کنند.
سیاهی خاموشی برق یا تیرگی مصرف مازوت
به نظر می‌رسد که مسئولان توانیر ترجیح می‌دهند که از بین خاموشی برق یا مصرف مازوت، استفاده از سوخت مازوت را انتخاب کنند. مسئولان این حوزه معتقدند مصرف مازوت در نیروگاه‌ها به‌صرفه نیست. زمانی که مازوت مصرف می‌شود درصد خوردگی دستگاه‌ها زیاد می‌شود، هم‌چنین بحث حمل‌ونقل مازوت، تخلیه و مباحث دیگر نیز مطرح است که مشکل‌ساز و هزینه‌‌بر است. این است که موضوع سوخت مازوت در نیروگاه‌ها یک مسئله‌ی کشوری است که لازم است در سطح کلان برای اتمام این مورد و تامین صد‌درصدی سوخت گاز در کلیه‌ی نیروگاه‌های کشور تصمیم‌گیری شود؛ تصمیمی که می‌تواند کیلومترها آن‌طرف‌تر از اتاق تصمیم‌گیری، جان دانش‌آموزان روستاهای روعان و کردآباد را در چند کیلومتری نیروگاه شهید مفتح کبودرآهنگ همدان نجات بدهد.
هم مازوت‌سوزی هم خاموشی
کارشناسان خودروهای فرسوده، سوخت بی‌کیفیت و مازوت‌سوزی در نیروگاه‌ها را از جمله عوامل آلودگی هوا می‌دانند که در راستای قانون هوای پاک برای هرکدام از این عوامل چاره‌اندیشی شده و البته اجرای آن‌ها قطعاً به پشتکار و شجاعت نیاز دارد، چون اجرای برخی از آن‌ها مشکلاتی برای مردم و صنایع ایجاد می‌کند که برای اولین بار دولت چهاردهم به‌ظاهر از پس آن برآمد. بر اساس مصوبه‌ی هیات دولت، مصرف مازوت در سه نیروگاه شازند (اراک)، منتظر قائم (کرج) و منتظری (اصفهان) ممنوع شد؛ اما این خبر خوش بیست روز بیشتر دوام نداشت. مازوت‌سوزی در سه استان متوقف شد ولی روندِ آلودگی، کاهش اساسی پیدا نکرد. قطعی برق در مناطقی از کشور و اعلام جدول زمانی قطعی به بهانه‌ی ناترازی انرژی، سروصدای مردم را درآورد. این‌جا بود که با تامین سوخت مازوت نیروگاه‌ها، مسئولان سازمان حفاظت محیط‌زیست اعلام کردند، مازوت‌سوزی در هر سه نیروگاه مذکور، طبق دستور یک شورای بالادستی مجدد آغاز شده و این بار اصلاح‌طلبان و سلبریتی‌های محیط زیستی سکوت کردند. جالب این‌جاست که قرار است این‌بار همراه با سوزاندن مازوت، برق هم در برخی مناطق کشور قطع شود.
هوای خانه دلگیر می‌شود گاهی
طبق آمار وزارت بهداشت هر ساعت پنج نفر در ایران به خاطر آلودگی هوا می‌میرند؛ یعنی سالانه پنجاه‌هزار نفر؛ اما این متوسط سالانه است تقسیم بر ساعات شبانه‌روز. فرق است بین بهار و تابستان که چندان اینورژنی در کار نیست با آذر و دی و بهمن که وارونگی دما به اوج می‌رسد. در این ایام باید آن آمار را چندین برابر در نظر گرفت. نتیجه: اگر می‌توانید از تهران و دیگر کلان‌شهرها و مناطق آلوده در این سه ماه فرار کنید. راه‌حل کوتاه‌مدت بهتری وجود ندارد.
ایستگاه‌های سنجش کیفیت هوا در روزهای آخر آذرماه سال جاری، کیفیت هوای در آستانه‌ی بسیار ناسالم با شاخص حوالی ۲۰۷ را برای تهران گزارش داده‌اند که به‌این‌ترتیب تهران، جایگاه آلوده‌ترین شهر جهان را به خود اختصاص داد. وقتی در یک روز تعطیل که تردد در سطح شهر حداقل است ولی کیفیت هوا یک‌حد (مرتبه) بالاتر می‌رود (از ناسالم به بسیار ناسالم می‌رسد)، وقتی گازوییل را به‌طور موقت جایگزین مازوت می‌کنید ولی هم‌چنان آلودگی هوای شما بالا هست، وقتی‌که گسترش مترو داشته‌اید ولی میزان آلودگی هوای شما افزایش یافته، وقتی‌که حتی باران می‌بارد ولی هم‌چنان آلودگی هوا وجود دارد، بدین معنی است که شما با یک مسئله‌ی پیچیده‌ی چندبعدی مواجه هستید که وابسته به نوع حکمرانی و توسعه است. ولی هنوز این موضوع به‌خوبی در سطح کشور درک نشده است.
راهکاری وجود دارد؟
حل مشکل مسئله‌ی آلودگی هوا در کوتاه‌مدت ممکن نیست و ناشی از نگرش غلط به توسعه در دهه‌های گذشته است. راهکارهای کاهش آلودگی شامل اسقاط خودروهای فرسوده، توسعه‌ی حمل‌ونقل عمومی، بهبود کیفیت سوخت و کنترل آلودگی صنایع است. راهکارهای موقتی مانند محدودیت تردد نمی‌توانند به‌طور موثر آلودگی را مدیریت کنند. مازوت‌سوزی نمی‌تواند ناترازی انرژی را رفع کند و در تهران، منابع متحرک ۵۸ درصد از آلودگی را ایجاد می‌کنند.
برای کنترل آلودگی هوا در ایران، شکل توسعه باید به‌سوی پایداری و حفاظت از محیط‌زیست پیش برود. این شامل سرمایه‌گذاری در انرژی‌های تجدیدپذیر، بهبود حمل‌ونقل عمومی و ترویج وسایل نقلیه‌ی برقی، وضع استانداردهای سخت‌گیرانه برای صنایع، افزایش آگاهی عمومی و مشارکت جامعه، طراحی شهرهای سبز و بهبود زیرساخت‌ها، تامین مالی پروژه‌های سبز و مشوق‌های مالی برای استفاده از فناوری‌های پاک است. آلودگی هوا یک مسئله‌ی پیچیده و چندبعدی است که نیاز به همکاری بین دستگاه‌ها و مشارکت مردم دارد.
ریاست جمهوری، آن‌چه را که رفتار شخصی او بوده، به یک درخواست از مردم و یک پویش ملی تبدیل کرد. پزشکیان در ویدئوی کوتاهی از مردم خواست با توجه به وضعیت کشور و کمک به دولت برای تامین انرژی همه‌ی مردم ایران، دو درجه گرمای محیط زندگی یا اداری خود را کم کنند. در بازه‌ی زمانی طولانی‌تر باید منتظر ماند و دید آیا دولت پزشکیان می‌تواند برای حل مازوت‌سوزی و آلودگی هوای کلان‌شهرهای ایران سنت‌شکنی کند و تصمیم‌های کلان سخت بگیرد و اجرا کند یا به همین پویش‌های این‌چنینی کفایت می‌کند.
